Back to chapter

26.6:

Sabit Aksiyon Örüntüsü

JoVE Core
Biology
A subscription to JoVE is required to view this content.  Sign in or start your free trial.
JoVE Core Biology
Fixed Action Patterns

Languages

Share

– [Anlatıcı] Erkek dikence balığının yuva alanlarını diğer erkeklere karşı savunma biçimi, sabit bir eylem yapısıdır. Bir kez tetiklenen bu içgüdüsel, sterotipik davranış silsilesi, genelde nihayete erdirilir. Üreme mevsiminde kırmızı karınlı erkek dikenceler yuva kurar ve kırmızı karınlı olmayan dişileri içeri girip yumurtlamaya ikna eder. Başka bir erkeğin ortaya çıkması yuva yapan erkeği kışkırtır. Ne ilginçtir ki kırmızı karınlı, gerçekçi görünmeyen bir balık modeli sunulduğunda aynı agresif davranış devreye giriyor. Kırmızı karınlı olmayan gerçekçi bir dikence sunulduğundaysa erkek saldırmıyor. Bu durumda kırmızı karın işaret uyarıcısı, yani sabit eylem yapısına sebep olan tetikleyici. Bu modeller doğuştan gelir, öğrenilmez. Dikence örneğindeki bu istemsiz davranış, erkeklerin yumurtaları döllemeye veya yavruları tehlikeye atmaya teşebbüs edecek erkekleri kovalayarak genlerini aktarmasına yardımcı olur.

26.6:

Sabit Aksiyon Örüntüsü

Sabit aksiyon örüntüsü, işaret uyaranı adı verilen harici bir uyarana yanıt olarak ortaya çıkan özel, fiziksel bağlantılı bir davranış dizisidir. Davranış “sabittir” çünkü esasen değişmezdir- her meydana geldiğinde bir türün bireyleri arasında benzer şekilde ilerler.

Üç Dikenli Balık

Sabit aksiyon örüntüsünün klasik bir örneği, 1930'larda Nikolaas Tinbergen tarafından üç dikenli balıkta tanımlanmıştır. Üreme mevsimi boyunca, erkek balıkta kırmızı bir boğaz ve karın gelişir ve bir yuva yapar. Erkek dikenlibalıklar, kur dansıyla dişileri yuvaya çeker ve yumurtalarını bırakması için dişileri cesaretlendirir, daha sonra yuvaya bırakılmış yumurtaları erkek döllemektedir. Erkek balık döllenmiş yumurtaları ve sonrasında yeni doğan yavruları korumaktadır. Kur yapma, üreme ve yavru bakım aşamaları sırasında erkek, yuvalama bölgesine yaklaşan diğer tüm erkeklere agresif bir şekilde saldırır. Bu, genlerinin gelecek nesillere başarıyla geçme olasılığını arttırmaktadır.

Tinbergen, erkek dikenli balıkların, gerçekçi olmayan görünümlü olsalar bile balık modellerine saldıracağını keşfetti. Bu modellerin yalnızca alt tarafları, üreme zamanındaki erkek balığın kırmızı göbeği gibi kırmızıya boyanmışsa olduğunu gördü. Kırmızı göbeği olmayan (dişi üç dikenli balığa benzeyen) daha gerçekçi bir model gösterildiğinde, erkek balık saldırmamaktadır. Kırmızı göbeğin, saldırı davranışını tetikleyen işaret uyarıcısı olduğu sonucuna varıldı ve bu da sabit aksiyon örüntüsüdür.

Sabit aksiyon örüntüleri doğuştan gelir, yani hayvanın davranışı gerçekleştirme yeteneği ile doğduğu ve bu nedenle onu öğrenmesine gerek olmadığı anlamına gelir. Sabit aksiyon örüntüleri genellikle başlangıçta tetiklendikten sonra tamamlanır. Bu davranışlar, örneğin avını içgüdüsel olarak tanımasına ve ona saldırmasına izin vererek bir hayvanın zindeliğini artırmak için kritik olabilir veya “üç dikenli balıklarda olduğu gibi” yavruların olgunluğa ulaşana kadar hayatta kalabilme şansını artırabilir.

Suggested Reading

Herberholz, Jens, and Gregory D. Marquart. “Decision Making and Behavioral Choice during Predator Avoidance.” Frontiers in Neuroscience 6 (August 28, 2012). [Source]

Ronacher, Bernhard. “Innate Releasing Mechanisms and Fixed Action Patterns: Basic Ethological Concepts as Drivers for Neuroethological Studies on Acoustic Communication in Orthoptera.” Journal of Comparative Physiology. A, Neuroethology, Sensory, Neural, and Behavioral Physiology 205, no. 1 (2019): 33–50. [Source]